نکاتی مهم در خصوص هدایت تحصیلی و انتخاب رشته 
نگارنده: فروتن امینی سرگروه مشاوه شهرستان پاوه و یکی از مدرسین و صاحبنظران در زمینه ی هدایت تحصیلی در کشور

پایگاه خبری صدای چورژی: دانش‌آموزان سال سوم راهنمایی درپایان امتحانات خرداد (۱۴۰۰)همراه کارنامه خودکارت شماره (۷) را ازمدرسه دریافت میکنندکه درآن تکلیف دانش آموز برای تحصیل درمتوسطه دوم دریکی ازرشته‌های شاخه علوم نظری (علوم انسانی،علوم تجربی،ریاضی‌فیزیک،معارف اسلامی) و یایکی ازرشته‌های زمینه‌های فنی وحرفه‌ای و کارودانش ادامه تحصیل دهند.انتخاب هرکدام رشته ها‌ نتیجه مجموعه‌ فعالیت های هدایت تحصیلی است که درسه ساله متوسطه اول و بخصوص سال سوم (پایه نهم)انجام می‌شود.دانش‌آموزو اولیای اوباراهنمایی مشاوردرقالب کلاسهای حضوری ومشاوره فردی ودبیران درقالب شورای دبیران با دستورالعمل هدایت تحصیلی وشرایط احرازهررشته آینده تحصیلی آن آشنا میشوندوباتوجه به رغبت وتوانایی وآگاهی خانواده ووضعیت موجودیکی ازرشته هارا برای ادامه تحصیل انتخاب میکند.

هدایت تحصیلی شامل (عملکردتحصیلی۳۵امتیاز،آزمون‌های مشاوره‌ای رغبت وتوانایی هرکدام۱۵امتیاز،فرم نظرخواهی اولیا۵امتیاز،فرم نظرخواهی دانش آموز۱۰امتیاز،فرم نظرخواهی مشاور۱۰امتیازوفرم نظرخواهی دبیر۱۰امتیاز) است‌ و به صورت الکترونیکی درسامانه همگام انجام می‌شود.

شاخص علاقه مندی و توانایی دانش آموز در مورد هر رشته اصل اول موفقیت دراحرازرشته است علاقه‌مندی و توانایی دانش‌آموز باید به صورت عملیاتی و تلاشی هدفمند در انجام فعالیت‌های هدایت تحصیلی با تأکید برکسب اطلاعات وشفافیت وآگاهی از رشته‌ها نشان داده شود و توجیه صرف واحساساتی نباشدضمن این‌که پدرومادر دانش‌آموز واقع‌گرا بوده و نقشی تسهیل‌ گرایانه و یاورانه در روشن سازی ذهن فرزند خود ایفا کنند و دانش‌آموز را به اجبار یا تحمیل‌نظر خود در مقایسه با سایر دانش‌آموزان وارد رشته‌ای نکنند که بعداً فرزندشان مجبور به تغییر رشته شود یا دچار افت تحصیلی و از درس ومدرسه زده شود درنقش تسهیل‌گرایانه پدر ومادر با وسعت فکر وسعه‌ی صدرو دادن انگیزه ورفاقتی دلانه وارتباط مستمر با مدرسه و دبیران و به‌خصوص مشاور مدرسه حامی تمام‌عیاری برای فرزند خود هستند. بهترین حالت در عینیت یافتن علاقه‌مندی دانش‌آموز حالتی است که دانش‌آموز شرایط احراز همه‌ی رشته‌ها را کسب کرده و تصمیم به انتخاب بهترین آن‌ها می‌نماید در غیر این صورت دانش‌آموزی که شرایط ورود به یک رشته را دارد اجباراً در همان رشته باید ادامه تحصیل دهد نه این‌ که بر حسب علاقه آن را انتخاب کند

هدایت تحصیلی دانش‌آموزمحور است یا مستقیما خود دانش‌آموز فعال است مانند عملکرد تحصیلی، آزمون‌های مشاوره‌ای، فرم نظرخواهی دانش‌آموز و یا اگر غیر از دانش‌آموز کسی فعالیتی انجام می‌دهدمانند دبیران، اولیاء دانش‌آموز، مشاور، محور فعالیت دانش‌آموز است.

ظرفیت‌ رشته‌ها تحت تأثیر اصل توزیع متوازن بین رشته‌ای است. براساس اصل توزیع متوازن بین رشته‌ای هرکدام از رشته‌ها دارای ظرفیتی است که بر اساس آینده‌نگری وسیاست‌های کلان آموزشی توسط دایره‌ آموزش اداره‌کل آموزش و پرورش استان درراستای دستورالعمل وزارت آموزش و پرورش تعیین می‌شود.اگررشته‌ای دارای متقاضی زیادباشدبرمبنای اصل توزیع متوازن بین رشته‌ای،ظرفیت محدودبرای آن درنظرگرفته می‌شودوظرفیت این رشته ها به وسیله دانش آموزانی تکمیل میشودکه دررقابت با سایر دانش آموزان درفرایندهدایت تحصیلی(عملکرد تحصیلی وامتیازات مشاوره ای) امتیازبیشتری کسب کرده اند و بقیه دررشته‌های دیگرکه متقاضی کمتری دارندجایگزین می شوند.درشهرستان پاوه متقاضی ورود به رشته علوم تجربی بیشتر از رشته‌های دیگراست.

هرشهرستانی شرایط ویژه‌ی خودرادارد.اگرچه دستورالعمل اجرایی هدایت تحصیلی کشوری است اما براساس تعداد متقاضیان هررشته،امکانات هنرستان‌های هرشهرستان ورقابت درعملکرد تحصیلی مقایسه‌ی نتایج هدایت تحصیلی هرشهرستان باشهرستان‌های دیگرامری درست نیست.دانش‌آموزان سال سوم متوسطه اول مدارس شهرستان پاوه برای احراز هرکدام ازرشته‌ها فقط بادانش‌آموزان شهرستان پاوه رقابت می‌کنند.

دانش‌آموز با نتایج عالی قبول خرداد باشدو قبولی آن به شهریور موکول نشود

در قبولی خرداد،بایدنمرات بالای قبولی از ورقه خرداد هرکدام از درس‌ها حاصل شود. تأثیر نمرات مستمر در نتیجه هدایت تحصیلی هم مفید است هم مضر.مفید از این لحاظ که اگر عملکرد تحصیلی دانش‌آموزی در طول سال در کسب نمرات مستمر واقعی عالی باشدپیش‌بینی می‌شود که عملکرد تحصیلی دانش‌آموز در نمرات پایانی ورقه‌ی خرداد عالی است ودانش‌آموز دراحرازرشته موردعلاقه‌ی خود به هدف می‌رسد.مضر از این لحاظ که چون در هدایت تحصیلی نمرات ورقه‌ی خرداد را درنظر می‌گیرند اگر دانش‌آموزی قبولی خرداد او تحت تأثیر نمرات مستمر بالا ولی غیرواقعی باشد اگرچه قبول خرداد است، امّا در احراز رشته‌ها به مشکل می‌خورد چون نمرات مستمر به صورت مستقیم در هدایت تحصیلی دخالت داده نمی‌شوند.اگردانش‌آموزی دریکی ازدرس‌ها،حتی درسی که جزء یکی ازدرس‌های موردنیاز هیچکدام از رشته‌ها نباشد مثلازبان خارجه در امتحانات خرداد تجدید شود صدور نتیجه هدایت تحصیلی او (کارت شماره ۷) به شهریور موکول می‌شود. تا شهریور معمولاً ظرفیت رشته‌های مورد علاقه‌اش پر شده است به‌خصوص اگر شهرستان امتحان تعیین رشته‌ی مجدد نداشته باشد.

پایه سوم راهنمایی تکرار پایه ندارد یعنی همه‌ی دانش‌آموزان نهایتاً باید شهریورماه تعیین تکلیف شوند. احراز رشته مورد علاقه در بهترین حالت باید در خرداد انجام شود.

اجرای اصل توزیع متوازن بین رشته‌ای زمانی که متقاضی برای احراز رشته‌ای زیاد باشد باعث اجرای مقوله‌ی ظرفیت محدود برای این رشته‌ها می‌شود در نتیجه رقابت برای ورود به این رشته‌ها در بین دانش‌آموزان افزایش می‌یابد.

هدایت تحصیلی بر مبنای اصل رقابت است یعنی هر دانش‌آموزی براساس شناخت و آگاهی و آینده‌نگری و رغبت و علاقه‌ی خود در فعالیت‌های فرایند هدایت تحصیلی پرتلاش و جدی فعالیت داشته باشد قطعاً به نتیجه‌ی مطلوب می‌رسد چرا که از رقبای خود در کسب امتیاز با موفقیت بیشتری عمل می‌کند.

درهدایت تحصیلی فعالیت‌ها و ثبت آن‌ها الکترونیکی بوده و در سامانه همگام انجام می‌شود.شاخص عملکردتحصیلی حدنصاب‌ها”میانگین نمرات ورقه‌خرداد هردرس درسه ساله دوره متوسطه‌ی اول “(سال اول ضریب ۱ سال دوم ضریب۱ سال سوم ضریب ۳) در سامانه سناد به وزارتخانه ارسال می‌شود در چنین شرایطی امکان تغییر هیچکدام از این فعالیت‌ها وجود ندارد.هرکدام از فعالیت‌های هدایت تحصیلی با حساسیت خاصی وآگاهانه وهدفمندانجام شود،آزمون‌های مشاوره‌ای (رغبت وتوانایی هرکدام۱۵ امتیاز از ۱۰۰ امتیازرادارند)تعدادسؤالات زیادوزمان‌بر استراهنمایی دانش آموزضروری است ممکن است دانش‌آموز دقت وقت کافی را به خرج ندهد ویا این نکته که امتحانات خرداد سال سوم که بسیار مهم و رقابت شهرستانی است و هر نمره ارزش سه نمره را دارد.

درعملکرد تحصیلی اگرچه موفقیت در امتحانات خرداد برای هر درسی مهم و ضروری است اما درس ریاضی چون یکی از دروس موردنیاز رشته‌های علوم ریاضی، علوم تجربی، فنی‌وحرفه‌ای و کاردانش است، اگر دانش‌آموزی در این درس ضعیف عمل کند و نمره‌ی موردنظر را کسب نکند عملاً از انتخاب این چهار رشته بازمی‌ماند.

در بین فعالیت‌های فرایند هدایت تحصیلی عملکرد تحصیلی مهم‌ترین است به سه دلیل: اول این‌که ۳۵ امتیاز دارد، دوم این‌که در محاسبه‌آن نمره ورقه‌ی خرداد هر درس در هر سه سال متوسطه اول دخالت داده می‌شودودربین سه سال متوسطه اول سال سوم مهم‌تر است چون به نمرات ورقه خرداد ضریب ۳ داده می‌شود.عملکرد تحصیلی اگرچه مهم‌ ترین است و شرط لازم اما شرط کافی نیست در کل در یک هدایت تحصیلی مطلوب عملکرد تحصیلی و امتیازات مشاوره‌ای لازم و ملزوم همدیگرند و ضرورتاً دانش‌آموز باید در هردو مورد امتیازات بالا کسب کند.سوم اختصاص ۶۵ امتیاز مشاوره‌ای وابسته به کسب حدنصاب نمرات دروس مرتبط با هر رشته (عملکرد تحصیلی) است اگر حدنصاب کسب نکند هم شرایط ورود به رشته را ندارد هم ۶۵ امتیاز مشاوره‌ای بی‌اثر می‌شود.

معدل هدایت تحصیلی بامعدل کل یا معدل کارنامه‌ای فرق داردحدنصاب‌ها از میانگین نمرات ورقه‌ی خرداد هر درس در سه سال متوسطه اول با ضرایب خاص به دست می‌آیددرحالی که معدل کل از میانگین نمرات مستمر و پایانی ترم اول و دوم به دست می‌آید لذا دانش‌آموزی ممکن است معدل کل خوبی داشته باشد اما دراحراز رشته موفق نباشد.نتیجه‌ی هدایت تحصیلی تحت تأثیر شرایط کرونایی در شهرستان است.

آموزش قبل از عید نوروز اکثرا بصورت فعالیت درکانال شادوغیرحضوری بوده است واگرحتی بارعایت پروتکل‌های بهداشتی کلاس‌ها حضوری تشکیل شده دانش‌آموزان گروه‌بندی شده وزمان کمی درمدرسه حضورداشته انداما امتحانات خرداد سال سوم که نتیجه‌ی آن مستقیماً درهدایت تحصیلی تأثیر داده می‌شود به صورت حضوری و با رقابت شهرستانی برگزار می‌شود نکته‌ی مهمتر تفاوت فاحش نمرات اکتساب شده امتحانات آنلاین با امتحانات حضوری است.
کسب حدنصاب مندرج در دستوالعمل هدایت تحصیلی برای رشته های با متقاضی زیاد به معنی احراز رشته نیست بلکه به منزله‌ی ورود به رقابت برای احراز آن رشته است به‌خصوص زمانی که متقاضی ورود به آن رشته بیشتر از ظرفیت درنظرگرفته شده برای آن رشته باشد مانند رشته‌ی علوم تجربی در شهرستان پاوه که حدنصاب‌های آن (علوم ۱۴ ریاضی۱۳) است اما با کسب این حدنصاب‌ها دانش‌آموز رشته‌ی علوم تجربی را احراز نمی‌کند بلکه وارد عرصه رقابت با دیگر دانش‌آموزان برای احراز آن می‌شود.
روش تدریس ونحوه ارزشیابی دبیران دروس سال سوم بسیار مهم است باید در کنار آموزش مناسب و ارزشیابی مستمر مداوم و واقعی، دبیران دانش‌آموزان را با قالب امتحان وانواع سؤال‌های امتحان خردادآشنا کرده وازآن‌ها در امتحانات مستمر و کلاسی در همین قالب آزمون به عمل آورند.